Tıpkı sosyal medyada yapılan paylaşımlar gibi bilimsel dergilerde yayımlanan bazı araştırmalar da sahte veya hiçbir bilimsel karşılığı olmayan makaleler yayımlanabiliyor. Bu makalelerin yayımlandığı dergiler de bilim dünyasında ‘yağmacı dergi’ olarak tanımlanıyor.
Bugünse ne yazık ki dünya çapında neredeyse her ülkede görülen ve pek çok bilim insanının ün ve puan toplamak için izlediği bu yolun ne kadar tehlikeli olabileceğine dair olayla karşınızdayız. Bir araştırmacı, yağmacı dergilerde makale yayınlamanın ve belki de bu sayede profesörlük kazanmanın ne kadar kolay olabildiğini gözler önüne serdi.
“Bilimsel” dergiler sahte araştırmalarla teste sokuldu:
Ulusal Tayvan Üniversitesi’nde entomoloji yardımcı doçenti olan bir araştırmacı, “Matan Schlomi” takma adıyla bir test gerçekleştirdi. Matan’ın amacı, akla gelecek en saçma araştırmalara imza atmak, en saçma referansları kullanmak ve bu araştırmaların yağmacı dergilerde yayınlanıp yayınlanmayacağını görmekti.
Matan, 2019 ve 2020 yıllarında işe koyuldu ve 2019’un aralık ayında ilk uydurma makalesini yayınlatmayı başardı. 2020 yılının mart ayındaysa çalışmasını genişletti ve iki farklı dergide daha iki farklı uydurma makale yayınlatmayı başardı. Bu makalelerin her biri de Pokémon evreninin bir şekilde yaşama ve biyolojiye bağlandığı makalelerdi.
Matan’ın yayınlatmayı başardığı uydurma makaleleri ve yayınlandıkları dergiler:
“Yerliler, birkaç hayvanı aileleriyle yakın bir yerleşim içinde tutarlar, on kadar küçük çocuklar hayvancılık, avcılık, seçici yetiştirme ve hatta hayvanların ritüel kavgalar için eğitimi ile uğraşırlar. Özellikle biri, Ascofregata purin (Heveaceae: Tetrabalonoformes), ya da “Jigglypuff“, peridomestiktir ve akustik biyologlar tarafından “rekabetçi şarkı”, “yok olma şarkısı”, “arkadaş bekçisi” […] gibi adlarla karakterize edilen birkaç şarkı ürettiği bilinmektedir.”
Cyllage Şehri de aslında Pokémon evrenindeki şehirlerden biriydi…
“Proto-onkogen Pokémon, tipik olarak kanserlerde aşırı eksprese edilir ve Pikachurin proteini retinadaki şerit sinapslarla ilişkilidir.”
Yukarıdaki üç örnekten anlayabileceğiniz üzere aslında bu dergiler, Matan’ın araştırmalarını yayınlamadan önce okumaya niyet bile etmediler. Hatta tamamını okumayı geçin, referansları bile okumadılar. Zira Matan, referanslarda da yaratıcı saçmalığından söz ettiriyordu, hatta referanslar bölümünde John Cena’nın ismine bile yer vermişti… Araştırmalardaki bazı örnek referanslar şu şekildeydi:
- Stantler (Pokémon) boynuzlarındaki halkalar, Frontiers in Fake Research (Sahte Araştırmada Sınırlar)
- Açık Erişim Olmadığını Hayal Edin. My Little PeerReviewed Journal. (Benim Küçük Akran Değerlendirmeli Günlüğüm)
- Fransa’da yağmacı bir dergiye ne diyorlar?. Pulp Nonfiction.
- Buraya kadar geldiysen, bir kurabiyeyi hak ediyorsun. Pokemon Filogenetiği.
Yağmacı olan dergilerden birinin yayıncısı olan Academia Publishing’in Türkiye’den de birçok akademisyen tarafından kullanıldığı iddia edildi:
Akademik Ahlak Türkiye, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda Pokémon proteinlerinin incelendiği araştırmayı yayımlayan Academia Publishing’in pek çok Türk akademisyenin de ‘araştırmalarına’ ev sahipliği yapıyordu. Üstelik dergi, Eğitim-Sen tarafından 2017 yılında “Yabancı dilde yayın yapacaklara dergi önerisi” olarak da paylaşılmıştı:
Peki, bir derginin yağmacı olup olmadığı nasıl anlaşılır?
Tüm dünyada bilimin en temel sorunlarından birisi olan yağmacı dergiler hakkında Yükseköğretim Kurulu, resmî bir karara imza atmıştı. 10 Aralık 2021’de Üniversitelerarası Kurul Yönetim Kurulu bir araya geldi ve aşağıdaki maddeleri uygun gördü:
- Yağmacı/şaibeli sayılmayan dergiler:
- WEB of Science’de Q1, Q2, Q3 sınıfında yer alan dergiler (Editöryal ve/veya basım süreçlerinde ücret talep eden veya etmeyen),
- WEB of Science’de Q4 sınıfında yer alıp editöryal (editorial processing charge) ve/veya basım sürecinde (article processing charge) ücret talep etmeyen dergiler,
- WEB of Science’de Q4 sınıfında yer alıp editöryal ve/veya basım süreçlerinde ücret talep etmekle birlikte sadece ilgili bilim alanı mensuplarının üye olabildiği bir branş derneğinin, üniversitenin, enstitünün veya bilimsel bir kurumun yayın organı olan 2010 yılı öncesinden itibaren basılmakta/yayınlanmakta olup abone usulü olarak çalışan ulusal/uluslararası dergiler,
- Yağmacı/şaibeli dergiler: Yukarıdaki kriterlere uymayan Q4 dergiler.
YÖK’ün de referans aldığı WEB of Science’ın dışında yağmacı/şaibeli olarak değerlendirilen dergilere ve yayıncılara Beall’s List üzerinden de göz atabilirsiniz.